काममय एवायं पुरुष इति।
स यथाकामो भवति तत्क्रतुर्भवति।
यत्क्रतुर्भवति तत्कर्म कुरुते।
यत्कर्म कुरुते तदभिसंपद्यते॥
- तुमच्या मनात खोलवर रुजलेली जी इच्छा असते तसेच तुम्ही होता .कारण जशी तुमची इच्छा असेल तशीच तुमची ताकद असते ,जशी ताकद असते तसेच काम तुमच्या हातून होते आणि जसे काम तुम्ही करता त्यावरच तुमची नियती (भवितव्य) ठरते .
रथस्यैकं चक्रं भुजगयामिता: सप्ततुरगाः
निरालम्बो मार्गश्चरणविकलः सारथिरपि |
रविर्यात्यन्तं प्रतिदिनमपारस्य नभसः
क्रियासिधिः सत्त्वे भवति महतां नोपकरणे ||
- रथाला एकच चाक आहे, रथ हाकणारे साती घोड़े सापाने वेढलेले आहेत, काहीही आधार नसलेला रस्ता आहे आणि रथाचा सारथी एका पायाने अधू आहे, अशा सगळ्या अडचणी असताना देखील सूर्य अनंत अशा आकाशातून रोज मार्गक्रमण करीत असतो. महान लोकांची कार्यसिद्धी खरोखर त्यांना उपलब्ध असलेल्या साधनांवर अवलंबून नसून त्यांच्या स्वतःच्या आतील शक्तीवर असते.
निरालम्बो मार्गश्चरणविकलः सारथिरपि |
रविर्यात्यन्तं प्रतिदिनमपारस्य नभसः
क्रियासिधिः सत्त्वे भवति महतां नोपकरणे ||
- रथाला एकच चाक आहे, रथ हाकणारे साती घोड़े सापाने वेढलेले आहेत, काहीही आधार नसलेला रस्ता आहे आणि रथाचा सारथी एका पायाने अधू आहे, अशा सगळ्या अडचणी असताना देखील सूर्य अनंत अशा आकाशातून रोज मार्गक्रमण करीत असतो. महान लोकांची कार्यसिद्धी खरोखर त्यांना उपलब्ध असलेल्या साधनांवर अवलंबून नसून त्यांच्या स्वतःच्या आतील शक्तीवर असते.
वनानि दहतो वह्नेः सखा भवति मारुतः |
स एव दीपनाशाय कृशे कस्यास्ति सौहृदम् ||
- अग्नी जेव्हा (वणव्याच्या रुपात) अख्खे जंगल नष्ट करतो तेव्हा वारा त्याला मित्राप्रमाणे मदत करतो.पण तोच वारा दिव्याच्या (म्हणजेच परत अग्नीच्या) मात्र नाशाला (दिवा विझवून टाकायला) कारणीभूत होतो.म्हणजे कोणी कोणाचा मित्र नसतो (हेच खरे).
स एव दीपनाशाय कृशे कस्यास्ति सौहृदम् ||
- अग्नी जेव्हा (वणव्याच्या रुपात) अख्खे जंगल नष्ट करतो तेव्हा वारा त्याला मित्राप्रमाणे मदत करतो.पण तोच वारा दिव्याच्या (म्हणजेच परत अग्नीच्या) मात्र नाशाला (दिवा विझवून टाकायला) कारणीभूत होतो.म्हणजे कोणी कोणाचा मित्र नसतो (हेच खरे).
वसन्ति कानने वृक्षाः फलपुष्पैश्च भूषिताः |
आम्रं विना परं चित्तं कोकिलस्य न तुष्यति ||
- वसंतॠतूमध्ये अरण्यातील वृक्ष फळाफुलांनी बहरून गेलेले असतात .पण कोकिळेचे मन मात्र आंब्याशिवाय संतुष्ट होत नाही.
ह्याला अन्योक्ती प्रकारचे सुभाषित म्हणता येईल. आजूबाजूला कितीही चांगल्या गोष्टी असल्या तरी काही लोकांचे मन एकाच विशिष्ट गोष्टीत गुंतून पडलेले असते आणि तिच्याशिवाय त्यांना खरा आनंद होत नाही.
आम्रं विना परं चित्तं कोकिलस्य न तुष्यति ||
- वसंतॠतूमध्ये अरण्यातील वृक्ष फळाफुलांनी बहरून गेलेले असतात .पण कोकिळेचे मन मात्र आंब्याशिवाय संतुष्ट होत नाही.
ह्याला अन्योक्ती प्रकारचे सुभाषित म्हणता येईल. आजूबाजूला कितीही चांगल्या गोष्टी असल्या तरी काही लोकांचे मन एकाच विशिष्ट गोष्टीत गुंतून पडलेले असते आणि तिच्याशिवाय त्यांना खरा आनंद होत नाही.
आरभ्यते न खलु विघ्नभयेन नीचै:
प्रारभ्य विघ्नविहता विरमन्ति मध्या: |
विघ्नै: पुन: पुनरपि प्रतिहन्यमाना:
प्रारभ्य चोत्तमजना: न परित्यजन्ति ||
- कामात अडथळे येतील या भीतीने कामच सुरू न करणारे लोक नीच (अतिशय कमी) प्रतीचे , काम चालू असताना मधेच अडथळे आले तर ते अर्धवट सोडून देणारे लोक मध्यम प्रतीचे तर कितीही अडथळे आले तरी त्यावर मात करून पुन्हा पुन्हा काम सुरू ठेवणारे लोक अतिशय उत्तम प्रतीचे असतात.
प्रारभ्य विघ्नविहता विरमन्ति मध्या: |
विघ्नै: पुन: पुनरपि प्रतिहन्यमाना:
प्रारभ्य चोत्तमजना: न परित्यजन्ति ||
- कामात अडथळे येतील या भीतीने कामच सुरू न करणारे लोक नीच (अतिशय कमी) प्रतीचे , काम चालू असताना मधेच अडथळे आले तर ते अर्धवट सोडून देणारे लोक मध्यम प्रतीचे तर कितीही अडथळे आले तरी त्यावर मात करून पुन्हा पुन्हा काम सुरू ठेवणारे लोक अतिशय उत्तम प्रतीचे असतात.
लभेत सिकतासु तैलमपि यत्नतः पीडयन्
पिबेच्च मृगतृष्णिकासु सलिलं पिपासार्दितः |
कदाचिदपि पर्यटञ्छशविषाणमासादयेत्
नतु प्रतिनिविष्टमूर्खजन चित्तमाराधयेत् ||
- प्रयत्नपूर्वक जर वाळू रगडली तर त्यातून कदाचित तेलही मिळेल, तहानेने व्याकूळ झालेला आपली तहान मृगजळाच्या पाण्याने देखील भागवू शकेल, वणवण भटकणार्याला एखाद्या वेळेस सशाचे शिंगही सापडेल. (अशा सर्व अशक्य वाटणार्या गोष्टीही कदाचित साध्य होतील) पण मूर्ख आणि हेकेखोर माणसाची समजूत कधीही घालता येणार नाही.
पिबेच्च मृगतृष्णिकासु सलिलं पिपासार्दितः |
कदाचिदपि पर्यटञ्छशविषाणमासादयेत्
नतु प्रतिनिविष्टमूर्खजन चित्तमाराधयेत् ||
- प्रयत्नपूर्वक जर वाळू रगडली तर त्यातून कदाचित तेलही मिळेल, तहानेने व्याकूळ झालेला आपली तहान मृगजळाच्या पाण्याने देखील भागवू शकेल, वणवण भटकणार्याला एखाद्या वेळेस सशाचे शिंगही सापडेल. (अशा सर्व अशक्य वाटणार्या गोष्टीही कदाचित साध्य होतील) पण मूर्ख आणि हेकेखोर माणसाची समजूत कधीही घालता येणार नाही.
कुसुमस्तबकस्येव द्वयी वृत्तिर्मनस्विन:।
मूर्ध्नि वा सर्वलोकस्य विशीर्येत वनेऽथवा॥
- महान लोकांची अवस्था फुलांच्या गुच्छाप्रमाणेच दोन प्रकारची असू शकते. एकतर ती सर्व जगाच्या डोक्यावर दिमाखाने रहातात किंवा एकटीच वनात झुरून मरून जातात (नाश पावतात).
ह्यापेक्षा इतर कोणत्याही अवस्थेत रहाण्यासाठी आवश्यक असणारी तडजोड ते करत नाहीत.
मूर्ध्नि वा सर्वलोकस्य विशीर्येत वनेऽथवा॥
- महान लोकांची अवस्था फुलांच्या गुच्छाप्रमाणेच दोन प्रकारची असू शकते. एकतर ती सर्व जगाच्या डोक्यावर दिमाखाने रहातात किंवा एकटीच वनात झुरून मरून जातात (नाश पावतात).
ह्यापेक्षा इतर कोणत्याही अवस्थेत रहाण्यासाठी आवश्यक असणारी तडजोड ते करत नाहीत.
आपद्गतं हससि किं द्रविणान्धमूढ
लक्ष्मी: स्थिरा न भवतीति किमत्र चित्रम् |
एतान् प्रपश्यसि घटान् जलयन्त्रचक्रे
रिक्ता भवन्ति भरिता भरिताश्च रिक्ताः ||
- संपत्तीमुळे आंधळ्या झालेल्या हे मूर्ख माणसा, संकटात सापडलेल्या माणसाला का हसत आहेस? लक्ष्मी (पैसा) एका ठिकाणी स्थिर रहात नाही यात विचित्र ते काय ? विहिरीवर ह्या रहाटाला लावलेला घडा बघ, रिकामा झालेला परत भरतो आणि भरलेला परत रिकामा होतो.
लक्ष्मी: स्थिरा न भवतीति किमत्र चित्रम् |
एतान् प्रपश्यसि घटान् जलयन्त्रचक्रे
रिक्ता भवन्ति भरिता भरिताश्च रिक्ताः ||
- संपत्तीमुळे आंधळ्या झालेल्या हे मूर्ख माणसा, संकटात सापडलेल्या माणसाला का हसत आहेस? लक्ष्मी (पैसा) एका ठिकाणी स्थिर रहात नाही यात विचित्र ते काय ? विहिरीवर ह्या रहाटाला लावलेला घडा बघ, रिकामा झालेला परत भरतो आणि भरलेला परत रिकामा होतो.
यां चिन्तयामि सततं मयि सा विरक्ता
साप्यन्यमिच्छति जनं स जनोऽन्यसक्त:।
अस्मत्कृते च परिशुष्यति काचिदन्या
धिक्ताञ्च तं च मदनं च इमां च मां च ||
-मी जिचा सतत विचार करतो ती माझ्याबाबतीत विरक्त आहे, तिला दुसराच कोणी आवडतो आणि त्याला अजून वेगळीच कोणीतरी आवडते. अजून तिसरीच कोणीतरी माझी अभिलाषा धरून आहे .तिचा ,त्याचा ,मदनाचा ,त्या स्त्रीचा आणि माझाही धिक्कार असो.
साप्यन्यमिच्छति जनं स जनोऽन्यसक्त:।
अस्मत्कृते च परिशुष्यति काचिदन्या
धिक्ताञ्च तं च मदनं च इमां च मां च ||
-मी जिचा सतत विचार करतो ती माझ्याबाबतीत विरक्त आहे, तिला दुसराच कोणी आवडतो आणि त्याला अजून वेगळीच कोणीतरी आवडते. अजून तिसरीच कोणीतरी माझी अभिलाषा धरून आहे .तिचा ,त्याचा ,मदनाचा ,त्या स्त्रीचा आणि माझाही धिक्कार असो.
रे रे चातक सावधानमनसा मित्र क्षणं श्रूयतां
अम्बोधा बहवो हि सन्ति गगने सर्वेऽपि नैतादृशा:।
केचिद्वृष्टिभिरार्द्रयन्ति धरणीं गर्जन्ति केचिद्वृथा
यं यं पश्यसि तस्य तस्य पुरतो मा ब्रूहि दीनं वच:॥
- हे चातक पक्ष्या, सावध होऊन एक क्षणभर ऐक. आकाशात खूप सारे ढग आहेत ,पण सर्वच एकसारखे नाहीत. त्यापैकी काहीच ढग पृथ्वीवर पावसाचा वर्षाव करणारे आहेत तर काही विनाकारण गर्जना करणारे पण पाऊस न पाडणारे आहेत. म्हणून जो जो ढग दिसेल त्याच्याकडे पाण्याची याचना करत फिरू नकोस.
हे अन्योक्ती प्रकारातले सुभाषित आहे. या प्रकारात मानव सोडून इतर कोणालातरी (जसे चातक, मोर ,बगळा इत्यादी) व्यवहारातील उपदेश असतो पण तो माणसालाही वेगळ्या संदर्भात लागू पडतो. जसे वरील सुभाषितातून, माणसाने आपल्याला खरंच मदत करणारे कोण आणि नुसत्याच वल्गना करणारे कोण हे नीट ओळखून त्याप्रमाणे वागावे असा अर्थ लावता येतो.
अम्बोधा बहवो हि सन्ति गगने सर्वेऽपि नैतादृशा:।
केचिद्वृष्टिभिरार्द्रयन्ति धरणीं गर्जन्ति केचिद्वृथा
यं यं पश्यसि तस्य तस्य पुरतो मा ब्रूहि दीनं वच:॥
- हे चातक पक्ष्या, सावध होऊन एक क्षणभर ऐक. आकाशात खूप सारे ढग आहेत ,पण सर्वच एकसारखे नाहीत. त्यापैकी काहीच ढग पृथ्वीवर पावसाचा वर्षाव करणारे आहेत तर काही विनाकारण गर्जना करणारे पण पाऊस न पाडणारे आहेत. म्हणून जो जो ढग दिसेल त्याच्याकडे पाण्याची याचना करत फिरू नकोस.
हे अन्योक्ती प्रकारातले सुभाषित आहे. या प्रकारात मानव सोडून इतर कोणालातरी (जसे चातक, मोर ,बगळा इत्यादी) व्यवहारातील उपदेश असतो पण तो माणसालाही वेगळ्या संदर्भात लागू पडतो. जसे वरील सुभाषितातून, माणसाने आपल्याला खरंच मदत करणारे कोण आणि नुसत्याच वल्गना करणारे कोण हे नीट ओळखून त्याप्रमाणे वागावे असा अर्थ लावता येतो.
कान्तावियोगः स्वजनापमानं ऋणस्य शेषं कुनृपस्य सेवा।
दारिद्र्यभावाद्विमुखं च मित्रं विनाग्निना पञ्च दहन्ति कायम् ||
- पत्नीचा वियोग, आपल्या माणसांकडून झालेला अपमान ,शिल्लक राहिलेले कर्ज ,वाईट राजाची (मालकाची) सेवा करावी लागणे आणि दारिद्र्यात पाठ फिरविलेले मित्र ह्या पाच गोष्टी माणसाला कायम अग्नीशिवायच जाळतात.
दारिद्र्यभावाद्विमुखं च मित्रं विनाग्निना पञ्च दहन्ति कायम् ||
- पत्नीचा वियोग, आपल्या माणसांकडून झालेला अपमान ,शिल्लक राहिलेले कर्ज ,वाईट राजाची (मालकाची) सेवा करावी लागणे आणि दारिद्र्यात पाठ फिरविलेले मित्र ह्या पाच गोष्टी माणसाला कायम अग्नीशिवायच जाळतात.
रात्रिर्गमिष्यति भविष्यति सुप्रभातं
भास्वानुदेष्यति हसिष्यति पंकजश्रीः |
इत्थं विचिन्तयति कोषगते द्विरेफे
हा हन्त हन्त नलिनीं गज उज्जहार ||
- रात्र संपेल , पहाट होईल , सूर्य उगवेल ,कमळे हसू लागतील (फुलतील) आणि मी येथून बाहेर पड़ेन असा विचार रात्री कमळ मिटल्याने त्यात अडकलेला भुंगा करीत आहे .पण अरेरे! काय हे दुर्दैव ! ते कमळ(च) हत्तीने उपटले.
भास्वानुदेष्यति हसिष्यति पंकजश्रीः |
इत्थं विचिन्तयति कोषगते द्विरेफे
हा हन्त हन्त नलिनीं गज उज्जहार ||
- रात्र संपेल , पहाट होईल , सूर्य उगवेल ,कमळे हसू लागतील (फुलतील) आणि मी येथून बाहेर पड़ेन असा विचार रात्री कमळ मिटल्याने त्यात अडकलेला भुंगा करीत आहे .पण अरेरे! काय हे दुर्दैव ! ते कमळ(च) हत्तीने उपटले.
सा रम्या नगरी महान् स नृपतिः सामन्तचक्रं च तत्
पार्श्वे तस्य च सा विदग्धपरिषत्ताश्चन्द्रबिम्बाननाः ।
उद्वृत्तः स च राजपुत्रनिवहस्ते वन्दिनस्ताः कथाः
सर्वं यस्य वशादगात्स्मृतिपथं कालाय तस्मै नमः ॥
- ती सुंदर नगरी, त्या नगरीचा तो महान राजा, त्याचे मांडलिक असणारया राजांचा तो समूह , त्याच्या आजुबाजूला असणारी विद्वान लोकांची सभा , चंद्राप्रमाणे सुंदर चेहेरयाच्या स्त्रिया , उदंड असा राजपुत्रांचा समूह , स्तुती गाणारे भाट आणि त्या भाटांनी गायलेल्या त्या उत्तमोत्तम स्तुती हे सर्व ज्याच्यामुळे आता केवळ आठवणींमध्ये उरले आहे अशा काळाला नमस्कार असो.
अर्थात काळाच्या ओघात काहीच शिल्लक रहात नाही.
पार्श्वे तस्य च सा विदग्धपरिषत्ताश्चन्द्रबिम्बाननाः ।
उद्वृत्तः स च राजपुत्रनिवहस्ते वन्दिनस्ताः कथाः
सर्वं यस्य वशादगात्स्मृतिपथं कालाय तस्मै नमः ॥
- ती सुंदर नगरी, त्या नगरीचा तो महान राजा, त्याचे मांडलिक असणारया राजांचा तो समूह , त्याच्या आजुबाजूला असणारी विद्वान लोकांची सभा , चंद्राप्रमाणे सुंदर चेहेरयाच्या स्त्रिया , उदंड असा राजपुत्रांचा समूह , स्तुती गाणारे भाट आणि त्या भाटांनी गायलेल्या त्या उत्तमोत्तम स्तुती हे सर्व ज्याच्यामुळे आता केवळ आठवणींमध्ये उरले आहे अशा काळाला नमस्कार असो.
अर्थात काळाच्या ओघात काहीच शिल्लक रहात नाही.
अर्थातुराणां न गुरुर्न बन्धुः कामातुराणां न भयं न लज्जा।
विद्यातुराणां न सुखं न निद्रा क्षुधातुराणां न रुचिर्न वेला ||
- पैशाच्या मागे लागलेला माणूस गुरू काय किंवा भाऊ काय काहीही जाणत नाही, कामविव्हल माणसाला ना कशाची भीती असते ना लाज, विद्येच्या मागे असलेल्या माणसाला कधीही सुख (समाधान) आणि झोप नसते , भुकेलेल्याला वेळेची किंवा अन्नाच्या चवीची पर्वा नसते.
विद्यातुराणां न सुखं न निद्रा क्षुधातुराणां न रुचिर्न वेला ||
- पैशाच्या मागे लागलेला माणूस गुरू काय किंवा भाऊ काय काहीही जाणत नाही, कामविव्हल माणसाला ना कशाची भीती असते ना लाज, विद्येच्या मागे असलेल्या माणसाला कधीही सुख (समाधान) आणि झोप नसते , भुकेलेल्याला वेळेची किंवा अन्नाच्या चवीची पर्वा नसते.
मौनं , कालविलम्बः च,प्रयाणं, भूमीदर्शनम् |
भृकुट्यन्यमुखी वार्ता नकारः षड्विधः स्मृतः ||
- गप्प बसणे (दुर्लक्ष करणे) , वेळ वाया घालवणे (काम वेळेत न करणे) , (मुद्दाम) दुसरीकडे निघून जाणे , जमिनीकडे बघत रहाणे (काळजीत पडल्यासारखे दाखवणे ) , भुवया चढविणे (रागाचा आव आणणे) आणि दुसरयाशीच बोलत रहाणे (वेळ नाही असे दर्शविणे) ,नकार दाखविण्याचे हे सहा प्रकार आहेत.
भृकुट्यन्यमुखी वार्ता नकारः षड्विधः स्मृतः ||
- गप्प बसणे (दुर्लक्ष करणे) , वेळ वाया घालवणे (काम वेळेत न करणे) , (मुद्दाम) दुसरीकडे निघून जाणे , जमिनीकडे बघत रहाणे (काळजीत पडल्यासारखे दाखवणे ) , भुवया चढविणे (रागाचा आव आणणे) आणि दुसरयाशीच बोलत रहाणे (वेळ नाही असे दर्शविणे) ,नकार दाखविण्याचे हे सहा प्रकार आहेत.
भोजस्य भार्या मदविव्हलाया:
कराच्युतो हेमघटोपिपात्रम् |
सोपान मार्गेण प्रकरोति शब्दम्
ठ ठं ठ ठंठं ठ ठ ठं ठ ठं ठ: ||
- कामविव्हल झालेली भोजराजाची पत्नी जिन्यावरुन जात असताना तिच्या हातातील सोन्याचा घडा पडून ठ ठं ठ ठंठं ठ ठ ठं ठ ठं ठ: असा आवाज झाला.
याच समस्यापूर्तीचे अजून एक सुभाषित येथे आहे.
कराच्युतो हेमघटोपिपात्रम् |
सोपान मार्गेण प्रकरोति शब्दम्
ठ ठं ठ ठंठं ठ ठ ठं ठ ठं ठ: ||
- कामविव्हल झालेली भोजराजाची पत्नी जिन्यावरुन जात असताना तिच्या हातातील सोन्याचा घडा पडून ठ ठं ठ ठंठं ठ ठ ठं ठ ठं ठ: असा आवाज झाला.
याच समस्यापूर्तीचे अजून एक सुभाषित येथे आहे.
विद्या विवादाय, धनं मदाय्, शक्ति: परेषां परिपीडनाय ।
खलस्य: साधो: विपरीतमेतद् ज्ञानाय, दानाय, च रक्षणाय ।।
- दुष्ट लोकांची विद्या वाद घालण्यासाठी , संपत्ती माज करण्यासाठी आणि शक्ती इतरांना त्रास देण्यासाठी असते.चांगल्या माणसांच्या बाबतीत मात्र ह्याच्या उलटे असते. त्यांची विद्या ज्ञानासाठी (स्वतःला ज्ञान मिळावे म्हणून) , संपत्ती दान करण्यासाठी आणि शक्ती इतरांच्या रक्षणासाठी असते.
खलस्य: साधो: विपरीतमेतद् ज्ञानाय, दानाय, च रक्षणाय ।।
- दुष्ट लोकांची विद्या वाद घालण्यासाठी , संपत्ती माज करण्यासाठी आणि शक्ती इतरांना त्रास देण्यासाठी असते.चांगल्या माणसांच्या बाबतीत मात्र ह्याच्या उलटे असते. त्यांची विद्या ज्ञानासाठी (स्वतःला ज्ञान मिळावे म्हणून) , संपत्ती दान करण्यासाठी आणि शक्ती इतरांच्या रक्षणासाठी असते.
अञ्जलीस्थानी पुष्पाणि वासयन्ति करद्वयम् |
अहो सुमनसां प्रीतिर्वामदक्षिणयोः समा ||
- ज्याप्रमाणे ओंजळीतील फुले डाव्या अणि उजव्या दोन्ही हातांना सुगंधीत करतात, म्हणजेच त्यांचे डाव्या अणि उजव्या हातावर सारखेच प्रेम असते त्याप्रमाणेच सज्जन (चांगले) लोक दुष्ट आणि सज्जन अशा दोन्ही प्रकारच्या माणसांवर सारखेच प्रेम करतात.
येथे "सुमनसां" या शब्दावर श्लेष आहे ."सुमनसां" = फुलांचे आणि "सुमनसां" = चांगले मन असणारे (सज्जन लोक). यामुळे दुसऱ्या ओळीचे दोन अर्थ होतात. तसेच "वाम"(डावा) आणि "दक्षिण" (उजवा) हाताचे रूपक दुष्ट आणि सज्जन लोक यांच्यासाठी वापरले आहे.
अहो सुमनसां प्रीतिर्वामदक्षिणयोः समा ||
- ज्याप्रमाणे ओंजळीतील फुले डाव्या अणि उजव्या दोन्ही हातांना सुगंधीत करतात, म्हणजेच त्यांचे डाव्या अणि उजव्या हातावर सारखेच प्रेम असते त्याप्रमाणेच सज्जन (चांगले) लोक दुष्ट आणि सज्जन अशा दोन्ही प्रकारच्या माणसांवर सारखेच प्रेम करतात.
येथे "सुमनसां" या शब्दावर श्लेष आहे ."सुमनसां" = फुलांचे आणि "सुमनसां" = चांगले मन असणारे (सज्जन लोक). यामुळे दुसऱ्या ओळीचे दोन अर्थ होतात. तसेच "वाम"(डावा) आणि "दक्षिण" (उजवा) हाताचे रूपक दुष्ट आणि सज्जन लोक यांच्यासाठी वापरले आहे.
यथा नयति कैलासं नगं गानसरस्वती |
तथा नयति कैलासं न गंगा न सरस्वती ||
- ज्या प्रकारे संगीत कैलास पर्वतापर्यंत नेते (येथे कैलास पर्वत हा अत्त्युच आनंद किंवा मोक्ष दर्शवत आहे ),त्या प्रकारे ना गंगा नेते ना सरस्वती .
यात संगीताचे महत्त्व सांगितले आहेच पण एका वेगळ्या प्रकारे.या सुभाषितातील दोन्ही ओळी पाहिल्या तर त्या सारख्याच आहेत असे दिसून येईल पण दोन्ही ओळींमध्ये शब्दांची फोड़ वेगळ्या प्रकारे केल्याने अर्थही वेगळा होतो.
तथा नयति कैलासं न गंगा न सरस्वती ||
- ज्या प्रकारे संगीत कैलास पर्वतापर्यंत नेते (येथे कैलास पर्वत हा अत्त्युच आनंद किंवा मोक्ष दर्शवत आहे ),त्या प्रकारे ना गंगा नेते ना सरस्वती .
यात संगीताचे महत्त्व सांगितले आहेच पण एका वेगळ्या प्रकारे.या सुभाषितातील दोन्ही ओळी पाहिल्या तर त्या सारख्याच आहेत असे दिसून येईल पण दोन्ही ओळींमध्ये शब्दांची फोड़ वेगळ्या प्रकारे केल्याने अर्थही वेगळा होतो.
याची सदस्यत्व घ्या:
पोस्ट (Atom)